Is de toekomst Engels of emoji?

Op taalgebied is het Engels een wereldoverheerser. Zo’n 1,5 miljard mensen spreken het, van wie 375 miljoen als moedertaal, en je hoort het in meer dan 100 landen wereldwijd. De afgelopen 400 jaar verspreidde het Engels zich over de wereld zoals dat net als met internationale business, politiek en cultuur gebeurde. Zelfs in deze tijd van politieke onduidelijkheid blijft Engels onze gezamenlijke gebieden domineren: de wereld van business, cultuur, diplomatie en, voor een aanzienlijk deel, het internet.

Om in deze 21e eeuw deel uit te maken van onze geglobaliseerde wereld, moet je wel op z’n minst een beetje Engels spreken. Maar ziet de toekomst eruit zoals in het verleden? Wordt Engels nog dominanter, ten koste van andere talen? Of gaan we allemaal terug naar onze moedertalen en laten we vertaalmachines de communicatie doen, zodat het Engels uitsterft als lingua franca (een gemeenschappelijke taal voor sprekers van verschillende talen)? Of – en dat is misschien wel het meest dystopische scenario voor iedereen die het geschreven woord koestert – zal onze toekomt in het emoji zijn?

De wortels van de macht

Linguïst David Crystal schreef ooit dat “de ontwikkeling van een taal een rechtstreekse reflectie is van de macht van degenen die het spreken.” Door koloniale overwinningen in de tijd van de keizers (in de vroege 20e eeuw had het Britse keizerrijk een kwart van de wereld en veel van de internationale handel in handen) en de lawine van Amerikaanse commercie, politieke macht en popcultuur die sindsdien op ons afkwam, is het Engels de gemeenschappelijke taal voor een wereld die met een rotgang steeds meer verbonden wordt.

Zelfs binnen bepaalde landen, vooral in gebieden met ingewikkelde etnische en linguïstieke omgevingen, werd het Engels een neutrale (maar niet per se altijd gewaardeerde) communicatievorm. In Nigeria, waar meer dan 500 talen worden gesproken, verbond het Engels de natie en behield het die positie door “evenveel gehaat te worden door iedereen”.

Een uniek recept voor succes

Maar de wortels van de macht van het Engels liggen niet alleen in de geschiedenis. De ontwikkeling van het Engels, met onder meer zijn uniciteit en unieke aantrekkingskracht als taal, was grotendeels gebaseerd op de mogelijkheid om woorden en regels uit andere talen te lenen, zich aan te passen aan lokale contexten en flexibel te blijven als verandering in aantocht was.

Naarmate de taal zich over de planeet verspreidde, werden woorden uit andere talen toegevoegd aan het Engels: eerst termen van de Duitsers, Fransen en de Vikingen, en later van culturen waar het tijdens de koloniale en naoorlogse periode mee in contact kwam. Hierdoor groeide het uit tot een immense vocabulaire (naar schatting 750.000 woorden) die bovendien ontzagwekkend multicultureel is.

De taal wist zich ook op succesvolle wijze in lokale culturen en talen te mengen. Inmiddels zijn er wereldwijd zo’n 60 tot 70 “Engelsen”, waarvan Singlish (Singaporees Engels) en Spanglish (Spaans gemixt met Engels) een belangrijk deel uitmaken van het dagelijks leven van miljoenen mensen. In landen zoals Jamaica kreeg het Engels zo’n eigen vorm dat het bijna tot een eigen taal transformeerde. Het Jamaicaanse Patois is een creoolse taal die op het Engels is gebaseerd, uit 15.000 lokale woorden bestaat en haast onbegrijpelijk is voor wie het “standaard” Engels spreekt.

Een taal van ons allemaal

De kunst om lokale woorden te absorberen en zich aan te passen terwijl het een gezamenlijke basis heeft die iedereen begrijpt, maakte het Engels uniek en uitermate geschikt voor wereldoverheersing. En inderdaad: het ongelooflijk hoge aantal sprekers (bijna een miljard mensen spreken het als tweede, derde of zelfs vierde taal) hebben een groot deel van de mensheid een gevoel van eigenaarschap over de Engelse taal gegeven. Het is een echt internationale taal geworden die niet langer alleen van de native speakers is: het is een taal van ons allemaal.

Maar wat gebeurt er als een taal niet meer van de mensen is die hem als eerste onder de knie hadden? Volgens één theorie kan een proces van fragmentatie en erosie ervoor zorgen dat het Engels zijn basis verliest en uiteindelijk een groep van verbonden, maar niet-gemeenschappelijk begrijpelijke talen wordt. Dat lijkt onwaarschijnlijk, aangezien er in het geval van het Engels te veel factoren zijn die de andere kant op gaan.

Op cultureel vlak

Nauw verbonden aan de linguïstieke dominantie van het Engels is de internationale cultuur die vooral op het Engels is gebaseerd is: van populaire comedyseries tot blockbusterseries op Netflix en online memes. Aangezien zoveel mensen Engels spreken is het relatief makkelijk om in de cultuur te stappen die erbij hoort. Een cultuur waar een gigantisch aantal jonge mensen wereldwijd elke dag mee in aanraking komt op hun telefoon. Deze cultuur wordt gedeeld, evenals de taal die haar onderbouwt; die moet daardoor voor iedereen begrijpelijk blijven om bij te blijven.

De kans dat deze internationale cultuur snel overschakelt naar een andere veel gesproken taal zoals het Chinees, is klein. Hoewel 1,39 miljard mensen die taal als moedertaal spreken, is het voor de meeste mensen veel te moeilijk om deze taal (en dus de cultuur) de onder de knie te krijgen.

Het gevolg van eenvoud

Deze gemakkelijke instapmogelijkheid heeft nog een interessant gevolg: hoewel het Engels steeds gefragmenteerde werd naarmate het zich over de wereld verspreidde, is de taal ook gemakkelijker geworden in de monden van de mensen die het spreken als tweede, derde of zelfs vierde taal. Engels kan een ontzettend lastige taal zijn om écht goed te beheersen en vanwege de populariteit ervan worden simpelere vormen ervan nu wijdverbreid begrepen en geaccepteerd, zeker in gesproken en online communicatie. De linguïst John McWorther schreef dat “als veel volwassenen een taal niet-perfect leren, ze dat doen zonder […] ingewikkelde grammatica-onderdelen.” In 2010 bleek uit onderzoek van Gary Lupyan en Rick Dale dat grotere talen eigenlijk gemakkelijker zijn, zeker als je naar de grammatica kijkt. En naarmate ze eenvoudiger worden, zeker in populair gebruik, worden ze nog toegankelijker.

En dan is er nog iets wat vermeld moet worden: naarmate meer en meer communicatie zich naar het internet en in de wereld van de gesproken taal begeeft (we zullen niet in tekstvorm contact hebben met de machines van de toekomst, maar tegen ze praten), wordt die eenvoud steeds duidelijker uitgesproken. Naarmate het belang van formeel, geschreven Engels vermindert, worden minder formele vormen belangrijker, wat wederom een positieve bijdrage geeft aan de vicieuze cirkel die het Engels zo’n aantrekkelijke en populaire wereldtaal maakt.

De opkomst van machines en emoji’s

Los hiervan is er niets onvermijdbaar aan de voortdurende dominantie van het Engels. Talen komen op en storten in zoals naties en andere menselijke constructies dat ook doen. Het is daardoor ongelooflijk moeilijk om hun toekomst te voorspellen, vindt linguïst Simon Horobin. Wat zou de rol van het Engels als wereldtaal zoal kunnen bedreigen?

Op politiek vlak kan een nationalistischere of protectionistischere wereld het Engels bedreigen omdat het zo nauw verbonden is met vooral de Amerikaanse macht, maar ook de Britse macht (bijvoorbeeld in de EU). Talen als het Arabisch Hindi, Indonesisch, Spaans en Frans, die wereldwijd door honderden miljoenen mensen worden gesproken, hangen sterk samen met nationale of religieuze identiteiten en groeiende demografische, economische en politieke gebieden. Hun enige belang is groei en kan de belangrijke positie van het Engels daarmee ondermijnen.

Misschien nog wel intrigerender om te zien is het feit dat – als we een paar decennia verder vooruit kijken – misschien niet andere talen, maar machines een bedreiging van het Engels kunnen worden. Linguïst Nicholas Oster gelooft dat de dagen van het Engels als wereldtaal zijn geteld. Hij denkt dat het alleen dominant blijft zolang het nog nuttig is. Net als het Latijn, een internationale taal die overheerste in de tijd van het Romeinse Rijk en de bron was van talen als Spaans, Frans en Italiaans. In de tijd van machinevertalingen (denk aan Google Translate, maar dan honderd keer zo goed als nu) is een gezamenlijke wereldtaal simpelweg niet nodig. We spreken dan gewoon onze eigen taal tegen de machines om ons heen en als het nodig is, doen die het vertaalwerk voor ons. Voor de meeste mensen is dat genoeg, denkt Oster.

Op de langere termijn, als dingen nog gekker worden, zou de groeiende populariteit van visuele talen zoals emoji (en de verdere versimpeling van taal, waar ze voor zorgen) talen als Engels overbodig maken (of op z’n minst veel minder groot). Is het in een wereld waar emoji de boventoon voeren in onze alledaagse communicatie, nog wel nodig om een tweede, gemeenschappelijke taal te leren? Het klinkt misschien vergezocht, aangezien wij mensen erg ingewikkelde wezens zijn met erg ingewikkelde communicatiebehoeften, dus een genuanceerde taal zal niet snel minder belangrijk voor ons worden. Maar in de toekomst zullen we ongetwijfeld diverser en veelzijdiger communiceren dan nu.

De menselijke noodzaak om te leren en te verbinden

Maar bedreigen deze zaken – de opkomst van andere talen, de snelle ontwikkeling van machine learning en de populariteit van emoji – het Engels als verbindende factor tussen mensen en grenzen nou echt? Tenzij de klok wordt teruggedraaid op het gebied van internationale commercie en internationale cultuur (of onze noodzaak om ingewikkelde ideeën aan anderen uit te leggen), lijkt de toekomst waarschijnlijk toch echt Engelstalig te zijn. En terwijl machinevertalingen op de lange termijn een bedreiging kunnen zijn voor de noodzaak van het leren van vreemde talen, is het geen vaststaand feit dat het in de nabije toekomst ooit zo exact, expressief of betekenisvol wordt als welke menselijke communicatievorm dan ook.

Het leren van een vreemde taal heeft hoe dan ook iets aantrekkelijks. Crystal denkt dat tot twee derde van de mensen in feite tweetalig is en dat tweetaligheid de natuurlijke staat van de mens is. En om veel verschillende redenen is dat ook heel wenselijk: het helpt bij allerlei zaken, van de cognitieve ontwikkeling van kinderen tot de lagentermijn-gezondheid van het brein en heeft ook wat economische voordelen. Engels toevoegen aan iemands vaardighedenpakket is daarom simpelweg logisch.

En misschien is er nog één laatste reden waarom het leren van een wereldtaal als het Engels in de toekomst van belang blijft: een integraal onderdeel van het leren van Engels is niet de verbinding met de internationale cultuur die je ermee krijgt, maar ook de band die je krijgt met mensen vanuit de hele wereld. Net als muziek is een taal meer geworden dan alleen een handige communicatievorm: het is een tool voor cultureel begrip en om bruggen mee te bouwen over grenzen hen. Anders gezegd helpt het bij de menselijke noodzaak om ons te verbinden met anderen en om mensen te begrijpen. Om, zoals Crystal het zegt, “verschillend en toch allemaal gelijk” te zijn.